არ მჯერა 

დავიწყებ არცთუ ორიგინალური კითხვით – რის მიხედვით ვაფასებთ, ზოგადად, ფილმს, რას ვაქცევთ უპირატეს ყურადღებას: „რას“ თუ „როგორს“?

 თუ „რას“ – მაშინ ელენე ნავერიანის „სველი ქვიშა“ (2021) მშვენიერი ფილმია, აქტუალური პრობლემით, რომელიც დღეს წამყვან ტენდენციად იქცა არამარტო მსოფლიო, არამედ ქართულ კინოშიც, მიუხედავად იმისა, რომ საზოგადოება კვლავინდებურად თვალს უხუჭავს მას და არც დიდად სიამოვნებს ამაზე ლაპარაკი. განსხვავებულობის სიმძიმე, მითუმეტეს, თუ ეს ცხოვრების სექსუალურ მხარეს ეხება, კვლავ ითხოვს კულისებიდან სცენაზე გამოტანას.

ერთ ქართულ ზღვისპირა სოფელში გაშლილმა დრამამ ქართველ მაყურებელს უნდა დაანახოს, რა მძიმეა მთელი ცხოვრება ნიღბით არსებობა, საკუთარი ბუნების, სურვილების, მოთხოვნილებების მალვა, რამხელა ტვირთია, ეცადო იყო ისეთი, როგორიც ყველა მაშინ, როცა არ ხარ. და თუ ოდნავ მაინც არ ჩაეწერე თამაშის წესებში, ოდნავ მაინც „ეუცნაურე“ თანასოფლელებს, როგორია დამოკიდებულება – დამცინავი, აგდებული, დისტანცირებული, და ესეც „უცნაურობის“ გარკვეულ ზღვრამდე, ამ საზღვრების გადალახვის შემდეგ კი უარყოფა და დაპირისპირება გაცილებით სერიოზული ხდება.

მაგრამ საკუთარი მეობის განმტკიცებისთვის ბრძოლაა საჭირო და არა მისი დათრგუნვა. ბრძოლას ყოველთვის აქვს აზრი და შედეგიც – გვარწმუნებენ ავტორები.

ფილმის სიუჟეტში ყველაფერია, რაც ამ გარემოებას აღწერს, მის ყოველ წახნაგს გამოკვეთს: სხვადასხვა ტიპის პერსონაჟები – ყოფილი მეზღვაური ელიკო (თენგო ჯავახაძე), განკვეთილი თავისი „უცნაურობის“ გამო; ამნონი (გია აგუმავა), საკუთარი ბუნების დათრგუნვის ხარჯზე გარემოში ჩაწერილი, მუდმივ „მალვაში მყოფი“ ბარის მეპატრონე; დათო (ზაალ გოგუაძე), ტრადიციების აგრესიული მცველის საზოგადოების ცნობიერებაში უკვე კლიშედ ჩამოყალიბებული მკაფიო სახე, რომელიც ფილმში წამდაუწუმ კოცნის ცოლს, მაგრამ თუ საქმემ მოიტანა, არც მის ფიზიკურ შეურაცხყოფაზე დაიხევს უკან; „ქალაქელი“ პოლიციელი (გიორგი წერეთელი), რომელიც თითქოს უფრო „შეგნებულია“ და ამას მისი მოვალეობაც ამყარებს, მაგრამ არც ძალიან შორსაა წასული სოფლის მცხოვრებლების შეგნებიდან; უფრო – ახალგაზრდა და მიმზიდველ „ტიკში“ ჩასხმული ძველი გაგებები; მეთევზე სპერო (კახა კობალაძე), როგორც სუფთა რწმენის და ნდობის სიმბოლო; „ფლეშკა“ (მეგი გოგიტიძე),„უცნაური“, მაგრამ საყვარელი გოგონა, რომელიც, სოფლელების თქმი, „სხვის სხეულში დაიბადა“; ელიკოს შვილიშვილი მეო (ბებე სესიტაშვილი), ქალაქიდან ჩამოსული „უცხო“, უცხო გარეგნობითა და ჩაცმულობით, უჩვეულოდ თავისუფალი ქცევით, პირდაპირობით; დათოს მეუღლე ნელი (ეკა ჩავლეიშვილი), რომელსაც მეზობლებს შორის ერთადერთს აქვს მინიჭებული პიროვნული ნიშნები – ქალი, რომელიც გაქვავებული „გაგებების“ წრეში გაზრდილი და მასთან შეზრდილია, მაგრამ მეტი თანაგრძნობის უნარი გააჩნია, რაც ტოვებს ადგილს ცვლილებებისთვის და სოფლის დანარჩენი მცხოვრებლები, ქალები და კაცები, რომლებიც „ქოროს“ როლს ასრულებენ, გულმოდგინედ წარმოთქვამენ ავტორის მიერ სასურველ ფრაზებს, მაგრამ ვერცერთი ვერ გვამახსოვრებს თავს, როგორც სახე.

ეს პერსონაჟები საკმაოდ მძიმე და „არასასიამოვნო“ ამბავს გვიყვებიან: ორი თვითმკვლელობა, ზნეობის დაცვის სახელით არანაკლებ მყარი ტრადიციის –  მიცვალებულის პატივისცემის შემზარავი უკუგდება… თუმცა აქვე, ახალგაზრდების საკუთარ თავში წინააღმდეგობის ძალის აღმოჩენისა და საკუთარი თავის დამკვიდრების უნარიც.

მაგრამ აქ უნდა გავიხსენოთ კითხვის მეორე ნაწილი – „როგორ“ – და მაშინვე მთელი რიგი პრობლემები იჩენს თავს.

მესიჯი კარგია, მაგრამ მას მაყურებლამდე მიტანა, მისი აღქმის სივრცეში მოხვედრა, ემოციებთან შეხება სჭირდება, ამას კი რიგი უხერხულობები ხელს უშლის.

ფილმი ყოფითი რეალიზმის მანერაშია გადაღებული, მაგრამ ყოფა ბუტაფორიის შეგრძნებას ტოვებს. გვეუბნებიან, რომ ეს ერთ-ერთი ზღვისპირა ქართული სოფელია, მაგრამ რატომღაც მიჭირს დაჯერება და მისი სოფლად აღქმა. ფილმი მეუბნება, რომ კაფე „სველი ქვიშა“ წლებია თანასოფლელთა თავშეყრის ადგილია, სადაც ისინი როგორც სახლში, ისე გრძნობენ თავს და ისევ არ მჯერა. კაფეს სტუმრები ავსებენ სივრცეს, როგორც ცოცხალი რეკვიზიტი, თუმცა სცენებისათვის სიცოცხლის მინიჭებას ვერ ახერხებენ და მხოლოდ ბუტაფორიად რჩებიან და ა.შ. ფილმი ამ „არ მჯერებით“ არის გადატვირთული.

არ მჯერა დასაფლავების საკითხის ირგვლივ გამართული დისკუსიის რეალურობისა. მაგალითად, მიცვალებულზე თქმული ამაზრზენი ფრაზისა: „ავიღოთ და ნაგავში გადავაგდოთ მაშინ ან ძაღლებს მივუგდოთ, ერთი წელი ხომ ეყოფათ“. თანაც გამოთქმული სრულიად ნეიტრალური ინტონაციით. მასში არც ირონიაა, არც ღვარძლი, არც გაბრაზება, არც იუმორი, რაც ოდნავ მაინც აღქმადს გახდიდა მას. თითქოს მსახიობიც ძალადობს საკუთარ თავზე, რათა წარმოთქვას სცენარში ავტორის მიერ მიზანმიმართულად ჩაწერილი ფრაზა და ის სწორედ ამ მიზანს ვეღარ აღწევს.

უცხოელი მაყურებლისათვის სულერთია. მისთვის ერთნაირად ეგზოტიკურია, ნატურალისტურად თუ მინიმალისტურად, მხოლოდ ფუნქციების დონეზე ასახული გარემო. ისევე, როგორც გახმოვანება, რომელიც უცხოელი მაყურებლისთვის მხოლოდ შინაარსის, ინფორმაციის მატარებლის ფუნქციას ატარებს, ქართველი მაყურებელი კი, პირველ რიგში, ინტონაციის სიყალბეს, ფრაზის არაბუნებრიობას იჭერს. ამის გამო ინფორმაცია, დიდწილად, კარგავს თავის ქმედითობას და ისევ „არ მჯერაში“ გადადის.

ამის ყველაზე მკაფიო დასტური ამნონის შემთხვევაა, რომლის განსახიერებისათვის არაპროფესიონალმა მსახიობმა, გია აგუმავამ ლოკარნოს საერთაშორისო კინოფესტივალის პრიზი მამაკაცის როლის საუკეთესო შესრულებისათვის დაიმსახურა. მისი გმირის ხანგრძლივი პაუზები, სახეზე აღბეჭდილი ნიღაბი, რითაც ემოციებს ფარავს – მართლაც დამაჯერებლია, როცა ჩუმად არის, მაგრამ საკმარისია ხმა ამოიღოს, რომ არაბუნებრიობის, სიხისტის შეგრძნება ქართველი მაყურებლისათვის ძნელად გადასალახავი ხდება. თუმცა უცხო ყურისათვის ეს შეუმჩნეველია და ჯილდოც სრულიად დამსახურებულია.

ასევე არაბუნებრივი ინტონაციები ჭრის ყურს მეორე პერსონაჟის, მეოს თამაშში. კიდევ უფრო ყალბად ჟღერს ეპიზოდური პერსონაჟების არამარტო ინტონაცია, არამედ თავად ფრაზებიც.

მესიჯის გამოსათქმელად გამიზნული ფილმის მკაფიო კონსტრუქცია ძალაუნებურად ბადებს კითხვებს პერსონაჟების სახელების მიმართაც. საიდან ასეთი უცნაური სახელები? ქართული პროვინციისათვის იმდენად უცნაური, რომ შეუძლებელია მასში ავტორის მიზანმიმართულობა არ ამოიკითხო და იწყებ ძებნას. რატომ ჰქვია ელიკო კაცს? მისი ქალური ბუნების ხაზგასასმელად? სახელია ეს თუ თანასოფლელების მიერ შერქმეული დამცინავი მეტსახელი? ალბათ, არა, მაგრამ მაშინ, რატომ ელიკო?

დანარჩენებს, ასე თუ ისე, მოეძებნა სავარაუდო წყარო. ამნონს (ამონი) მივყავართ იუდეას მეფესთან, რომლის მეფობის დროსაც სახელმწიფოში კერპთაყვანისცემლობის გავრცელებას ეწყობოდა ხელი.

მოე – მისი რამდენიმე რეფერენსიდან არსთან უფრო ახლოს, ალბათ, ამერიკული ქალაქური ჟარგონის მნიშვნელობა მიდის – მიმართვა, რომელიც, რეალური სახელის ნაცვლად, ყველას შეგიძლია დაუძახო. ჩვენებურად რომ თქვა „იმანო“, ანუ ვინმე, რომელსაც რეალური სახელიც კი არ აქვს, იმდენად განზოგადებულია.

სპერო – იტალიურად „იმედი მაქვს“ (ლათინურიდან „მჯერა“, „მწამს“, „ველოდები“). ის მართლაც ელოდება თავის, წლების წინ ზღვაში დაკარგულ ბიჭს.

თუმცა, ვინ იცის, რამდენად სწორი გზით წავიდა ჩემი ძიება. არცერთ ინტერვიუში ასეთი კითხვა არ დასმულა, თავად ავტორს კი ამის ახსნის სურვილი არც გამოუხატავს.

არადამაჯერებელი გარემო, სტატიკური კინოკამერა, ხანგრძლივი პაუზები, რომლებიც არაფერს გვეუბნება;პერსონაჟებზე მკაცრად განაწილებული ფუნქციები; დიალოგები და ინტონაციები, რომლებიც ქართველი მაყურებლის ყურს ჭრის – ყველაფერი ეს ფილმის ემოციური აღქმისთვის დაუძლეველ დაბრკოლებებს ქმნის.

ფინალი პოზიტიურია – ემო და „ფლეშკა“, ახალი თაობა, რომლებიც ამ სამყაროდან მხოლოდ გაქცევის გზას ეძებდნენ, ამ ტრაგედიის შემდეგ აცნობიერებენ და იაზრებენ საკუთარ ცხოვრებას, საკუთარ პიროვნებას და სურვილებს. ისინი ახერხებენ გამოვიდნენ ჩრდილიდან, მალვიდან, პოულობენ ძალას, აშკარად დაუპირისპირდნენ შეუწყნარებლობას და ერთად ხსნიან ახალ „სველ ქვიშას“, კაფეს, რომელშიც ჯერ მხოლოდ უცხოელი სტუმრები არიან, მაგრამ, როგორც ჩანს, სოფელიც გამოჩნდება, ჭიშკარში ატუზული ნელი ბიჭით, ამის ნიშანია.

სამწუხაროდ, ახალი „სველი ქვიშაც“ ისევე არადამაჯერებელია, როგორც ძველი. ფილმში არ არის სიცოცხლე, არის მხოლოდ მესიჯი.

კინოს ვუყურებ, როგორც აქტივიზმის ფორმას, ამბობს ფილმის ავტორი. გასაგებია. ოღონდ აქტივიზმი ვისთვისაა განკუთვნილი? თუ ქართველი მაყურებლისათვისაა, მეეჭვება ასეთი სახით, ამდენი სიყალბით, არაბუნებრიობით იგი მის გულამდე მივიდეს და რამეზე დააფიქროს, მითუმეტეს, აზრი შეაცვლევინოს. დავამთავრებ ისევ არაორიგინალური აზრით: თუნდაც სრულიად დაუჯერებელს გვიყვებოდეს, ხელოვნება დამაჯერებელი უნდა იყოს. ხელოვნების გზავნილში მთავარი ხელოვნებაა, მხოლოდ მაშინ აქვს მას ადრესატამდე მისვლის შანსი.

მანანა ლეკბორაშვილი