გაზაფხულის მშვიდ და მშვიდობიან დილით, როდესაც არაფერი არღვევს მყუდროებას და ახალი ნათელი დღე იწყება, მდინარის კალაპოტში მოქცეულ დაუსახლებელ პატარა კუნძულს – „არავის მიწას“ სახედაღარული მოხუცი გლეხი, შვილიშვილთან ერთად, ძველი ნავით მიადგება. ნაპირზე გადასვლისთანავე, კაცი მიწას გემოს უსინჯავს, თითებით სრესს და ტალახში ჩაფლულ მუნდშტუკს პოულობს. ვიღაცის დანატოვარს. გოგონას კი, საყოფაცხოვრებო ნივთებთან ერთად, ნაჭრის თოჯინა მიაქვს და თავის პირად სხვა ნივთებთან ერთად აბინავებს.
ასე იწყება გიორგი ოვაშვილის „აფხაზური ტრილოგიის“ მეორე ფილმი, „სიმინდის კუნძული“ (2014, საქართველოს, საფრანგეთის, გერმანიის, ჩეხეთის, უნგრეთისა და ყაზახეთის კოპროდუქცია). ამბავი აფხაზეთის ომის პერიოდში ხდება. უფრო ზუსტად, მის დაწყებამდე და პირველ თვეებში, მდინარე ენგურზე. გაზაფხულზე კავკასიონიდან წამოსული და გზადაგზა ადიდებული წყლით წამოღებული მიწით, შლამითა და ღორღით გაჩენილ „სეზონურ“, მყიფე, მაგრამ ნოყიერნიადაგიან კუნძულზე, რომელიც „არავისია“.
ბაბუა და შვილიშვილი აფხაზები არიან, მათი შეფარებული მებრძოლი – ქართველი. კუნძულის გასწვრივ, აქეთ-იქით, რიგ-რიგობით, ქართველი და აფხაზი მეომრების ნავები დაცურავენ. ამ სივრცეში მათი ნავები არსად იკვეთებიან.
მოხუცი და გოგო ფიცრებისგან ქოხის აგებას იწყებენ და ნელ-ნელა აშენებენ. თესენ სიმინდს. უვლიან. დაუღალავად. ერთფეროვნად. უსიტყვოდ. დინამიკური შრომის რიტუალია. ფაქტობრივად, ყველა ეტაპით. დასაწყისიდან დასასრულამდე.
სწორედ ისინი – ბაბუა და შვილიშვილი ქმნიან, ამჯერად, ამ ახალ სამყაროს. აცოცხლებენ, ოღონდ, არ ახმაურებენ. კუნძულზე სიჩუმეა. მხოლოდ ბუნების – წყლის, ჩიტებისა და ფოთლების ხმები ისმის – ახლო მანძილიდან და საიდანღაც შორიდან, უხილავი სივრციდან მოღწეული ყრუ ხმაურები. დრო თითქოს გაჩერდა. მდორედ და ერთფეროვნად გადის. სიმინდის ყანა თანდათან იზრდება. ყანა, როგორც ახალი (თუნდაც ხანმოკლე) და მარად მოძრავი, ცვალებადი ცხოვრების მეტაფორაა.
ფილმში თითქმის არაა დიალოგი. მხოლოდ მოკლე-მოკლე და აუცილებელი რეპლიკებია აქა-იქ მიმოფანტული (ქართულად, აფხაზურად, რუსულად). მხოლოდ შინაგანი დაფარული განწყობა, უსიტყვო, მაგრამ მნიშვნელობისა და ემოციის შემცველი მზერა და ასევე უსიტყვო, ჩუმი და თავშეკავებული ქმედება. სიტყვა საჭირო არაა. მდუმარება ბევრად მეტყველია.
დიდი, ხანგრძლივი პაუზები და „გაწელილი“, რაღაც განსაკუთრებულ შინაარსსა და ეფექტებს მოკლებული კადრები, რომლებიც ამავე დროს მეტყველი და გამომსახველია. ერთფეროვანი მდუმარე პეიზაჟი, სივრცის უსაზღვროების შეგრძნება და რეალური სამყაროს განზოგადებული სახე, რომელიც განათების წყაროების – ბუნებრივი – დღის და ღამის და ფარნების შუქით ივსება. და მაყურებელიც, დაძაბული და ლოდინით აღსავსე, ადევნებს თვალს ამ მყუდრო და მშვიდ პეიზაჟს, რომელიც მშვიდობიანი იქნებოდა, სადღაც ახლოს მიმდინარე ომი რომ არა. მაგრამ ომი ომია და მისი მსვლელობისას მშვიდობაზე ფიქრი შეუძლებელია.
კუნძული საზღვარზეა, რომელიც თითქოს მიჯნავს ან აერთებს ორ განზომილებას და ადამიანისა და ბუნების ჰარმონიული ურთიერთობის, განუყოფლობის არსებობასაც ადასტურებს. მაშინაც კი, როდესაც სამყაროს ნგრევა, დაშლა, განადგურება იწყება. ადამიანებში და მათ შორის ურთიერთობებში მიმდინარე ცვლილებები ფიზიკურ გამომსახველობას იძენენ, განზოგადებულ ამბებად იქცევიან – ნებისმიერი საზოგადოებისთვის ომისა და მშვიდობის პერიოდში, წარსულსა და აწმყოში, ძალადობისა და მტრობის გარემოცვაში. არა მხოლოდ „აქ და ახლა“, არამედ ყველგან დედამიწაზე.
კუნძული ყველას აშორებს და აერთიანებს – ადამიანებს, რომლებიც მასზე სახლდებიან, რომლებიც გვერდზე აუვლ-ჩაუვლიან (და არღვევენ წესს, სხვის სამყაროში უხეშად შეჭრას რომ კრძალავს). ენგურიც – წყლის სტიქია – ერთი მხრივ, თითქოს ჰყოფს და თან აერთებს საქართველოს მის, კუნძულივით მოგლეჯილ ნაწილთან, აფხაზეთთან. ის საზღვარიცაა, გამყოფი ზოლიც და სიცოცხლის მდინარეც, რომელზე გადასვლაც შესაძლებელია, თუ ბედისწერამ და ადამიანებმა ინებეს. განსაცდელი, რომლიდანაც განბანილები უნდა გამოვიდნენ.
ბუნება ებრძვის ადამიანს და ადამიანი ებრძვის ბუნებას. თან ორივე ახალ სიცოცხლეს ბადებს და ერთმანეთის გარეშე არსებობა არ შეუძლიათ. ბუნება უქმნის ადამიანს კუნძულს და ართმევს მას შემდეგ, რაც ის იყენებს ბუნების ქმნილებას. და თუ ადამიანი კუნძულთან ერთად იღუპება, რადგან წყალში მსხვერპლის გაღება ზოგჯერ აუცილებელია, სიცოცხლე მაინც გრძელდება. ბუნება კვლავ უკეთებს მას საჩუქარს – ახალ მიწას წყლის სივრცეში და ადამიანიც იღებს ძღვენს, როგორც მემკვიდრე, რომელსაც წინამორბედისგან ტალახში ჩაფლული და გადარჩენილი ნაჭრის თოჯინა რჩება.
ეს ნაჭრის თოჯინა გოგონამ სწორედ მაშინ დაკარგა, როდესაც მოვარდნილი წყლიდან გადასარჩენად, ბაბუამ ნავში ჩასვა და სასწრაფოდ დაატოვებინა უკვე თითქმის ჩაძირული კუნძული, რომელთან ერთადაც თვითონაც ჩაიძირა, სიმინდის ყანასთან ერთად. იმ მიწასთან ერთად, რომელიც გააცოცხლა, დაამუშავა და გამოაღვიძა.
საით მიდის ეს ნავი – სიცოცხლის გადასარჩენად თუ დასაღუპად? დააღწევს თავს ადიდებული მდინარის ტალღებს, მიადგება ნაპირს თუ გაქრება? მაგრამ, რაც არ უნდა მოხდეს, ერთი რამ გარდუვალია – ისევ მოვა ვიღაც და ისევ დათესს სიმინდს, ისევ მოუვლის ყანას, რადგან ცხოვრების – ბუნების მარადიულ წრებრუნვაზე, მიწისა და წყლის არსებობაზე არაფერი მოქმედებს – არც ომი, არც სიკვდილი, არც განშორება – ყველაფერი წარმავალია, ყველაფერი მოხდა და მოხდება, მარადიული მხოლოდ სიცოცხლეა. ეს მითის კანონია.
შემდეგ, როდესაც სამყარო წყლით იფარება და მღვრიე და ძლიერი ტალღები კუნძულის დაფარვას იწყებენ, აქრობენ მიწას, რომელიც ახლახან ყვაოდა, როდესაც სტიქიას ვეღარაფერი აჩერებს, ამბავი წარღვნის თავისებური და თანამედროვე ალეგორიის სახეს იძენს. და იგავის კატეგორიაში ინაცვლებს.
და როგორც ნებისმიერ იგავს, არც სიმინდის კუნძულს და არც მასზე თუ მის გარშემო განვითარებულ ამბავს განსაზღვრული დრო და გეოგრაფიული საზღვრები არ გააჩნია. ის ცდება კონკრეტულ წრესა და სამყაროს მიკრომოდელად წარმოსდგება, რომელსაც გარს ახვევია წყალი, რომელიც ბადებს, ქმნის, იცავს, განწმენდს და კიდეც კლავს.
ბუნებას კი, როგორც ყოველთვის, თავის კანონები აქვს. თავისი კანონები – მორალური და ზნეობრივი – აქვთ ადამიანებსაც, რომლებიც მათ ყველაზე ექსტრემალურ პირობებშიც არ არღვევენ, თუნდაც პირადი საფრთხის წინაშე თუ მოვლენების მიმართ დამოკიდებულებების საწინააღმდეგოდ.
რა თქმა უნდა, სიმინდის კუნძული არაა აღთქმული მიწა. არც სამოთხეა. არც საიმედო თავშესაფარი. მაგრამ თან ცოტ-ცოტა ყველაფერია და იმის ხატია, რომ იქ ვიღაც იმედითა და რწმენით სახლდება. მშვიდად და დაცულად გრძნობს თავს, სანამ ომი კვლავ არ შეარყევს მის მყუდროებას. და ასე გაგრძელდება, სანამ ომი და ძალადობა ცხოვრების ნაწილად დარჩება.
ისევე, როგორც გიორგი ოვაშვილის აფხაზეთის ტრილოგიის პირველი ფილმი, „გაღმა ნაპირი“, როგორც მის ფინალურ ტიტრშია პირდაპირ გაცხადებული, მის (ჩვენს) სამშობლოს ეძღვნება. მათაც, რომლებიც დიდი ხანია, მზად არიან მოსასმენად და დიალოგში ჩასაბმელად და მათაც, რომლებიც ამ მიძღვნას არ იღებენ და რეჟისორის პოზიციას არ იზიარებენ. ეძღვნება მათ, ვინც ზუსტად აფასებს მოვლენებს და ვინც მათ მხოლოდ ერთი ნაპირიდან, ერთი მხრიდან ხედავს და აფასებს, ვინც გარშემო, ერთი მარშრუტის გარდა, ვერაფერს ხედავს და ვისთვისაც აფხაზეთიც, ადამიანიც, სიკეთეც, პატიებაც და შენდობაც ცარიელი და არაფრისმთქმელი სიტყვებია. და მათაც, ვისთვისაც ამაზე ძვირფასი და მნიშვნელოვანი ცნებები ამაზე ძვირფასი და მნიშვნელოვანი არაფერია.
ლელა ოჩიაური
