ხელოვნება ხშირად იქცევა ხოლმე იმ ხმად, რომელსაც საზოგადოება არ ან ვერ უსმენს. არსებობს თემები, რომლებზეც ხშირად რთული და მტკივნეულია საუბარი. სიღარიბე სწორედ ასეთი თემაა. ეს არ არის მხოლოდ ეკონომიკური ცნება, არამედ ღრმად ადამიანური ტრაგედია, რომელსაც შეუძლია პიროვნება ჩრდილში მოაქციოს, წაართვას სახე და მხოლოდ სტატისტიკურ მონაცემად აქციოს.
სწორედ ამ მძიმე რეალობას წარმოაჩენს ნათია შარმიაშვილის სტუდენტური ფილმი „სიჩუმე“ (2021), რომელიც არა სიტყვებით, არამედ გამოსახულების, სახეებისა და დუმილის ენით ჰყვება მარგინალიზებული ადამიანების ამბავს. ფილმის სათაური, თავისთავად, უკვე მეტყველია. ეს არის სიჩუმე, რომელიც არ წარმოადგენს უბრალო ხმოვან ვაკუუმს. ეს არის სიჩუმე, რომელიც ყვირის. ის არის გამოხატულება იმ უსიტყვო ტკივილის, უიმედობისა და უხილავობისა, რომელშიც უამრავი ადამიანი ცხოვრობს. ფილმში არც ერთი დიალოგი არ ისმის, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ სიუჟეტი უხმოა. პირიქით, თითოეული კადრი, თითოეული მზერა, დანაოჭებული სახე თუ ცარიელი ქუჩები თავად იქცევა მონოლოგად. ეს არის დუმილი, რომელიც აიძულებს მაყურებელს, ჩაწვდეს იმას, რისი გამოხატვაც სიტყვებით შეუძლებელია.
ფილმის ცენტრალურ ხაზს წარმოადგენს ღარიბულ დასახლებაში მცხოვრები ადამიანების პორტრეტების სერია. რეჟისორი თითქოს ფრთხილად, ინტიმურად იჭერს კადრში იმ სახეებს, რომლებიც, შესაძლოა, ყოველდღიურობაში შეუმჩნეველი დარჩეს. ვხედავთ ბავშვების თვალებს, რომლებშიც, მიუხედავად სიღარიბისა, მაინც ცოცხლობს რაღაც ბავშვური სინათლე და იმედის ნაპერწკალი, თუმცა მათ გვერდით დგანან ზრდასრულები, რომელთა სახეებზეც ტვირთის, დაღლილობისა და უძლურების კვალია აღბეჭდილი. ეს პორტრეტები არ არის უბრალო დოკუმენტური კადრები, ისინი ხელოვნების ნიმუშებია, რომლებიც ღრმა ემოციურ კავშირს ამყარებენ მაყურებელთან.
ყველაზე ძლიერი და მეტაფორული მხატვრული ხერხი, რომელსაც ფილმი იყენებს, არის პორტრეტების გადაღება სახლებზე მიწერილი ნომრებისა და მისამართების ფონზე. ეს დეტალი არ არის შემთხვევითი. ის წარმოადგენს მძლავრ სიმბოლოს, რომელიც აშიშვლებს საზოგადოების დამოკიდებულებას მარგინალური ფენების მიმართ. საზოგადოების თვალში ამ ადამიანებს ხშირად აკლიათ ინდივიდუალურობა. ისინი არ აღიქმებიან როგორც პიროვნებები საკუთარი ცხოვრების წესით, ოცნებებითა და ტკივილით. ისინი არიან მხოლოდ სტატისტიკური ერთეულები, რიცხვები, ნომრები. სახლის ნომერი, რომელიც კადრში ადამიანის სახის გვერდით ჩნდება, თითქოსდა აფიქსირებს ამ უსამართლო იერარქიას. ის ხაზს უსვამს იმ ფაქტს, რომ საზოგადოებრივი ცნობიერება ამცირებს მათ იდენტობას უბრალო მონაცემებამდე.
„სიჩუმე“ თავისი სტრუქტურით, რიტმითა და ემოციური დატვირთვით უფრო პოეტური ნაწარმოებია, ვიდრე კლასიკური ნარატიული ფილმი. მას არ აქვს ტრადიციული სიუჟეტი დასაწყისით, შუა ნაწილითა და დასასრულით. ის უფრო ჰგავს ვიზუალურ ლექსს, რომელიც შედგება პორტრეტების, სიმბოლოებისა და განწყობებისგან. კამერა არ არის უბრალო დამკვირვებელი, ის არის ლირიკული გმირი, რომელიც ნაზად და მგრძნობიარედ ეხება ამ მძიმე რეალობას. კომპოზიცია, სახეების ახლო ხედები, ცარიელი ქუჩების კადრები – ყველა ეს ელემენტი ერთიანდება იმისათვის, რათა შექმნას ემოციური პოეზია.
რეჟისორი ოსტატურად იყენებს ვიზუალურ ენას და გადმოსცემს იმას, რასაც სიტყვები ვერ შესწვდება. კადრები, სადაც ადამიანები ჩნდებიან, მაგრამ მათ თვალებში სევდაა, ქმნის ღრმა კონფლიქტს, რომელიც სცილდება უბრალო ვიზუალური ინფორმაციის ფარგლებს. ამ კადრებში დევს ბავშვობის დაკარგვის, იმედისა და უიმედობის რთული ბალანსის ამბავი. ეს არის კინო, რომელიც გონებაზე კი არა, გრძნობებზე ახდენს გავლენას. ის გვაიძულებს, ვიგრძნოთ და არა უბრალოდ ვნახოთ.
კინოსურათი დუმილისა და გამოსახულების მეშვეობით ჰყვება ამბავს, მაგრამ მისი ფინალი ამ უსიტყვო ნარატივს განსაკუთრებულ სიმძაფრეს სძენს. ბოლო კადრი, სადაც კამერა ღარიბული დასახლებიდან, თუნუქისა და გაულესავი ბეტონის ბლოკების ქოხებიდან გრძელ ტალახიან გზას მიუყვება, საბოლოო კულმინაციაა. გზა, რომელიც ადამიანების პორტრეტების ფონიდან იწყება, მიდის არა განათებულ, მბზინავ ქალაქში, არამედ ძველ, ანტიკური სტილის შენობასთან, კოლონებითა და კაპიტელებით, რომელიც, თავის მხრივ, ნახევრად დანგრეულია და მხოლოდ ფასადიღაა დარჩენილი. სწორედ ამ მონაკვეთში იქმნება ფილმის ერთ–ერთი ყველაზე მძაფრი და მრავალშრიანი მეტაფორა. რეჟისორი გვეუბნება, რომ ისტორიული სიდიადე, კულტურული მემკვიდრეობა და სილამაზე, რომელიც ოდესღაც საზოგადოების სულიერი საფუძველი იყო, დღეს უფუნქციო ნანგრევებადაა ქცეული, ისევე როგორც ეს შენობა. ის არსებობს, როგორც უძრავი და ლამაზი ჩონჩხი, მაგრამ მოკლებულია სიცოცხლეს. ამავდროულად, სიცოცხლე, არსებობა და ფუნქცია გადატანილია იმ ადგილას, სადაც სილამაზე და სიდიადე არ არსებობს, ღარიბულ დასახლებაში, სადაც ადამიანები, ნომრებისა და ციფრების მიღმა, მაინც ცოცხლობენ. ფილმის ფინალი არ არის უბრალოდ დასასრული, ის არის ფინალური, მძლავრი კომენტარი საზოგადოების მდგომარეობაზე. რეჟისორი, თითქოსდა, გვაჩვენებს, რომ ჩვენი საზოგადოება გაყოფილია: ერთ მხარეს არის გაცოცხლებული, მაგრამ სევდიანი რეალობა (ღარიბული დასახლება), ხოლო მეორე მხარეს კი ლამაზი, მაგრამ მკვდარი წარსული (დანგრეული ანტიკური შენობა).
ფილმი წარმოადგენს ძლიერ კრიტიკას სოციალური უთანასწორობის მიმართ. ავტორი გვეუბნება, რომ საზოგადოების თვალში ეს ადამიანები ხშირად არ არიან ინდივიდები, არამედ უბრალოდ რიცხვები, მონაცემები, რომლებიც არ იმსახურებენ ინდივიდუალურ ყურადღებას. ეს არის მოწოდება, რომ დავინახოთ ადამიანი ნომრის მიღმა და გავაცნობიეროთ, რომ უთანასწორობა ადამიანის ღირსებას ანადგურებს. „სიჩუმე“ გვეხმარება, გავიღვიძოთ ემპათია. როდესაც ვუყურებთ ეკრანზე ასახულ მძიმე ცხოვრებას, ვუკავშირდებით პერსონაჟებს, ვგრძნობთ მათ ტკივილს და იმედგაცრუებას. ეს ემპათია არის პირველი ნაბიჯი ცრურწმენების დაძლევისა და საზოგადოების ყველაზე მოწყვლადი წევრების მიმართ უფრო ჰუმანური დამოკიდებულების ჩამოყალიბებისკენ. ის გვიბიძგებს, დავინახოთ მათში საკუთარი თავი, ჩვენი შვილები, ჩვენი მშობლები, რაც ანგრევს კედლებს „ჩვენსა“ და „მათ“ შორის.
ნათია შარმიაშვილის ნამუშევარი გვახსენებს, რომ თითოეული ადამიანი, მიუხედავად მისი სოციალური სტატუსისა, უნიკალური ინდივიდია. იგი გვიბიძგებს, დავინახოთ არა მხოლოდ პრობლემა, არამედ ის ადამიანური ტრაგედია, რომელიც ამ პრობლემის უკან დგას. ამ მოკლემეტრაჟიან ფილმს აქვს ისეთი ძალა, რომელიც ხშირად სრულმეტრაჟიან ნამუშევრებსაც კი აკლია. იგი მოკლე დროში ახერხებს ისეთი ღრმა ემოციური და ინტელექტუალური დატვირთვის გადმოცემას, რომ მისი ნახვის შემდეგ დუმილი უკვე აღარ არის იგივე.
სალომე გოგოლი
